FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ
ü İşyeri ortam faktörleri;
1- Fiziksel Faktörler
2- Kimyasal
Faktörler
3- Biyolojik
faktörler
4- Ergonomik
faktörler
5- Psikososyal
faktörler
İŞYERLERİNDEKİ
FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ
ü Gürültü
ü Titreşim
ü Termal Konfor
Ø Nem
Ø Sıcak
Ø Soğuk
Ø Isıtma
Ø Havalandırma
Ø Aydınlatma
ü İyonize ve Noniyonize Işınlar
ü Alçak ve Yüksek Basınç
GÜRÜLTÜ
ü Ses ;Gaz, katı ve sıvı cisim moleküllerinin,
hava basıncında yaptıkları dalgalanmaların, kulağa etkisiyle oluşan bir duygu
(enerji-dalga)’dır.
ü sesin dalga boyu (λ) (cm)
Arka arkaya gelen iki sinüs tepe noktası arasındaki toplam uzaklığa,
dalga boyu denir.
ü sesin periyodu (t)(sn)
Bir dalga boyu için geçen zamana periyot denir.
ü sesin frekansı (f)(1/sn&hertz-hz)
Birim zamandaki dalga sayısına frekans denir.Uzun dalgalar düşük frekansa, kısa dalgalar yüksek frekansa sahiptir.
ü sesinhizi(m/sn)
Sesin hava ve su gibi değişik
ortamlarda birim zamanda aldığı yola sesin hızı denir.Sesin hızı yayıldığı ortamın sıcaklığına ve yoğunluğuna bağlıdır.
ü ses basıncı (bar - newton/cm²)
Sıkışma ve genleşme arasındaki basınç farkına ses basıncı denir.
ü sesingücü(w)
ses kaynağından bir metre (1m) uzaklıktaki ses basıncına sesin gücü
denir.
ü sesinyoğunluğu
(w/m²)
ses gücünün belirlenmiş birim zamanda birim alana düşen miktarına sesin
yoğunluğu denir. işitilebilen en düşük ses yoğunluğuna işitme eşiği denir.
ü sesyoğunlukdüzeyi(bell-db)
birim alandaki ses yoğunluk düzeyinin ölçülmesine ses yoğunluk düzeyi
denir.
ü sesinşiddeti
sesin yoğunluk düzeylerine sesin şiddeti denir.aynı sürede daha çok dalga üreten ses kaynağının frekansı daha fazladır.
Kulağımız için yüksek frekanslı (ince-tiz) sesler, alçak frekanslı (kalın-pes)
seslerden daha zararlıdır
Genliği derin olan ses, şiddetlidir.
ü gürültünün tanımı;
ü ILO: “İşitme
kaybına yol açan, sağlığa zararlı olan veya başka tehlikeleri ortaya çıkaran
bütün seslerdir.”
ü ÇB: “Gelişi güzel, arzu edilmeyen, istenmeyen,
rahatsız edici sestir.”
Endüstrideki gürültü ise; işyerlerinde
çalışanların üzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve iş verimini
olumsuz yönde etkileyen sesler olarak tanımlanabilir.
ü Duyma Eşiği: İnsan
kulağının ilk uyum sağladığı ses şiddeti 0 (sıfır) dB’dir. Buna duyma eşiği denir.
ü Ağrı Eşiği: İnsan
kulağının dayanamadığı ses şiddeti ise 140 dB’dir. Buna ağrı eşiği denir.
ü İşitilebilir Frekans Aralığı: İnsan kulağı 16-20.000 Hertz olan sesleri işitilebilir.
ü MaruziyetSınır Değeri LEX,
8h=87dB(A)
ü En YüksekMaruziyetEtkin DeğeriLEX, 8h=85dB(A)
ü En DüşükMaruziyetEtkin DeğeriLEX, 8h=80dB(A)
ü Gürültü ölçme cihazları, anlık gürültü ölçme cihazları, ortam
dozimetreleri ve kişisel dozimetreler şeklinde düzenlenmiştir.
ü GÜRÜLTÜ KAYNAĞINDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
·
Kullanılan makinelerin, gürültü düzeyi düşük makineler ile
değiştirilmesi,
·
Gürültü düzeyi yüksek olarak yapılan
işlemin, daha az gürültü gerektiren
işlemle değiştirilmesi,
·
Gürültü kaynağının ayrı bir bölmeye alınması,
ü Gürültünün sebep olduğu işitme kaybı tipleri
1-
İletim tipi işitme ;kaybı kulak zarında ve orta kulak kemiklerinde
2-
Algı ipi işitme kaybı; iç kulakta duyma hücrelerinde
ü GÜRÜLTÜLÜ ORTAMDA ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER
·
Makinelerin yerleştirildiği zeminde,
gürültüye ve titreşime karşı
yeterli önlemlerin alınması,
·
Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan kişi arasına gürültüyü
önleyici engel koymak,
·
Gürültü kaynağı ile gürültüye maruz kalan
kişi arasındaki mesafeyi
artırmak,
·
Sesin geçebileceği ve yansıyabileceği
duvar, tavan, taban gibi yerleri ses
emici malzeme ile kaplamak,
ü GÜRÜLTÜYE MARUZ KALAN KİŞİDE ALINMASI GEREKEN
ÖNLEMLER
·
Gürültüye maruz kalan kişinin, sese karşı iyi izole edilmiş bir bölme içine
alınması,
·
Gürültülü ortamdaki çalışma süresinin kısaltılması,
·
Gürültüye karşı etkin kişisel koruyucu kullanmak,
ü TIBBİ KORUNMA (Koruyucu-Önleyici)
·
Gürültülü işlerde çalışacakların işe
girişlerinde odyogramları alınmalı ve
sağlıklı olanlar çalıştırılmalı,
ü İş kazalarının önlenmesinde kesin denilebilecek,
yeterli önlem alınabiliniyorsa,
gürültülü işlerde doğuştan sağır ve
dilsizlerin çalıştırılması da düşünülebilir,
ü Gürültülü işlerde çalışanların, her
altı ayda bir odyogramları alınmalı ve işitme kaybı görülenlerde
gerekli tedbirler alınmalıdır.
ü Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi buçuk Saat veya Daha Az
Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik 15.04.2004/25434 Madde:4-u
«İşçiler gürültü düzeyi 85 dB’li aşan
işlerde günde ancak yedi buçuk saat çalıştırılabilir. Fazla çalıştırmak
yasaktır.»
ü Endüstride, gürültünün sebep olduğu işitme kayıpları da fiziksel
etkenlerle olan meslek hastalıkları
grubuna giren bir meslek hastalığıdır.
·
Gürültü zararlarının meslek hastalığı
sayılabilmesi için; gürültülü iş’te en
az iki yıl,
·
Gürültü şiddeti sürekli olarak 85 dB.’ İn
üstünde olan işlerde en az 30 gün
çalışmış olmak gereklidir.
·
Yükümlülük süresi 6 aydır.
TİTREŞİM
ü Titreşim (vibrasyon): Mekanik bir sistemdeki salınım
hareketlerini tanımlayan bir terimdirTitreşimin özelliğini, frekansı, şiddeti ve yönü belirler
ü Tüm vücudun veya el ve kolların titreşime
maruziyeti sonucunda oluşan etki;
·
1.Titreşimin frekansına,
·
2.Titreşimin şiddetine,
·
3.Titreşimin yönüne,
·
4.Titreşime
maruz kalınan süreye,
·
5.Titreşimin uygulandığı bölgeye-büyüklüğüne,
·
6.Titreşime
maruz kalan kişinin yaşına, cinsiyetine ve kişisel duyarlılığı ile genel sağlık durumuna
bağlıdır
ü Birim zamandaki titreşim
sayısına, titreşimin frekansı denir.
ü Titreşimin oluştuğu ortamda, titreşen enerjinin hareket
yönüne dik, birim alanda, birim
zamandaki akım gücüne, titreşimin şiddeti denir.
ü El-Kol titreşiminde 1-1000 Hz frekanslar hissedilir.
·
8 saatlik
çalışma süresi için günlük maruziyet
sınır değeri 5 m/s²
·
8 saatlik
çalışma süresi için günlük maruziyet
etkin değeri 2,5 m/s²
ü Tüm vücut titreşiminde 1-80 Hz frekanslar hissedilir.
·
8 saatlik
çalışma süresi için günlük maruziyet
sınır değeri 1,15 m/s²
·
8 saatlik
çalışma süresi için günlük maruziyet
etkin değeri 0,5 m/s²
ü İşçi sağlığı bakımından önemli olan titreşim,
frekans bantlarına ayrılarak vibrasyon
detektörü ile ölçülür.
Titreşim, vücuda
yayıldığı nokta veya bölgeye en yakın yerden ölçülür.
ü Titreşimden oluşan meslek hastalığının yükümlülük süresi 2 yıldır.
RADYASYON
ü Atomlardan, güneşten ve diğer yıldızlardan
yayılan enerjiye radyasyon enerji denir. Radyasyon enerjisi ya dalga biçiminde ya da parçacık modeli ile
yayılırlar.
ü İşyerlerinde radyasyonun kullanılmasını ve
denetlemesini «Türkiye Atom Kurumu»
yapar?
ü Gama Işınları; Uzaydan gelen ve çok hızlı, temel
parçacıklardan oluşan kozmik ışınlardan
sonra en kısa dalga boyundaki radyasyonlar gamma ışınlarıdır. Gamma
ışınları hem uranyum ve radyum gibi
doğan radyoaktif maddelerin parçalanmaları sırasında hem de bir nükleer reaktörde ya da bir atom bombası
patlatıldığında atom çekirdeklerinin parçalanmasıyla meydana gelir,
ü Morötesi (UV) ışınları : Güneş ışını içerisinde bulunduğu
gibi yapay olarak da meydana getirilebilir. X-ışınlarına göre dalga boyları
daha uzundur. Morötesi (UV) ışınların dalga boyları: 1-1000nm
ü Görünür ışınlar:Görünür ışınların dalga boyu 400nm’nin
altında olan mor ışıktan yaklaşık 740nm dalga boyundaki kırmızı ışığa kadar uzanır.
ü Kızılötesi (IR) :Güneş ışınlarındaki ısı kızıl ötesi ışınlardan kaynaklanır.
Kızılötesi
ışınların (IR) dalga boyları: 740-100.000nm
ü Radyo dalgaları :Kızılötesi ışınların ötesindeki bölgede,
dalga boyları daha uzun olan bütün radyo dalgaları yer alır. Bu ışınların dalga
boyları birkaç milimetreden 1km’ye
kadar uzanır.
ü
Alfa ışınları; helyum atomunun pozitif
yüklü çekirdeğidir.Yapay olarak
meydana getirilebildiği gibi teknolojinin gereği olarak istenmediği zaman yan
ürün olarak (elektron tüplerinde olduğu gibi) ortaya çıkabilir
ü
Beta ışınları; negatif yüklü hızlı elektronlardır. Yapay
olarak izotop elde etmekte hızlandırılmış elektronlar kullanılır. Elektron
tüplerinde de katottan anoda elektron akışı vardır. Bu elektronların bir kısmı
anoda gitmeyip yön değiştirerek açığa çıkabilirler.
ü Nötron ışınları; atom
çekirdeğinde bulunan yüksüz parçacıklar olupNükleer çekirdek bölünmesi ve reaksiyonları sırasında meydana gelirler
ü Proton ışınları; atom
çekirdeğinde bulunan ve pozitif elektron yüklü partiküllerdir. Bu ışın
da nükleer çekirdek bölünmesi
reaksiyonları sırasında meydana gelir.
ü Radyasyonun
insan vücuduna etkileri
·
Alfa
ışınları, ağır
parçacıklar olup çok uzağa gidemezler. Havada yaklaşık 5cm’lik mesafedeki bir
kağıt tabakasını veya alüminyum levhayı geçemezler. Bu nedenle çevreden gelebilecek alfa ışınları önemli bir tehlike oluşturmazlar. Ancak,
kaynağından çıktıklarında hücreler
üzerinde çok zararlı etkiye sahiptirler. Solundukları veya yutuldukları
zaman zararlıdırlar
·
Beta
ışınları, madde içine
fazla nüfuz etmezler. Bu ışınlar, cilt
üzerinde yanık etkisi meydana getirirler ve kas içine birkaç mm mesafeye kadar
etki ederler.Beta ışınlarının yutulması ve solunması tehlikeli olabilir.
·
Nötron
ışınları oldukça
tehlikelidir. Vücudun derinliklerine
girebilirler. Doku hücrelerinin otom çekirdekleri içerisine nüfuz
edebilirler. Bu nedenle dokulara zarar
verirler.
·
Proton
ışınlarıvücudun derinliklerine girebilir ve dokulara hafif derecede nüfuz
edebilir. Bu nedenle
vücuda zararlıdır.
·
Gama Bu ışınlar canlılar için zararlıdır. Dokulara
derinliğine girerler ve tahrip ederler. Tıpta kanserli hücreleri yok etmede, araç ve gereçlerin mikroplardan
arındırılması gibi yararlı işlerde de kullanılır
·
X-ışınları, vücuda derinlemesine kolayca girebilir ve
dokulara nüfuz ederek tahrip edici etki gösterir. X-ışını, tıpta iç organların ve kemik yapının
izlenmesinde çok sık kullanılır.
·
Morötesi
ışınlar (UV);derinin yüzey hücreleri ve gözün kornea tabakası üzerine etki yapar.
Deri (güneş yanığına
benzer yanıklar, pigmentasyon, ekzema, sivilce, deri kanserleri)Gözlerde (göz sulanma-yanma, kaşıntı,
ağrı, konjonktivit, iritis, kornea ülseri ve kalıcı körlük)
·
Kızıl
ötesi. Bu ışınların
şiddetine maruziyet süresine ve ışına maruz kalan vücut bölgesine bağlı olarak deri yanıkları, katarakt gibi bazı göz
hastalıkları da meydana gelebilir. Bu
ışınlar vücuda kolayca girer ve aşırı ısı verirler. Vücudun açık
kısımları ısınır ve fiziki gerginlik olur
ü Radyasyondan korunma
·
Mühendislik
önlemleri önceliklidir. Yetersiz kalan durumlarda ek olarak uygun göz korumasıSınıf 3 ten itibaren kullanılmalıdır.
·
Cilt koruması kıyafetler sınıf 4 için yanmaz olmalı, eldivenler sık dokuma ve opak olmalıdır.
·
Koruyucu
kremler, bariyerler, havalandırma…
ü Kaynak işlemi esnasında oluşan ark
enerjisinin yaklaşık %15’i ışın
şeklinde ortama yayılmaktadır. Bu ışınların %60 IR, %30 görünür ve %10’u ise UV ışınlarıdır
ü Tanı ;Dıştan etki yapan ışınların ölçülmesi
için parsiyel global dozimetre,İç
kontaminasyonun ölçülmesi için total veya parsiyelbeden spektrometresi yapılır.
BASINÇ
ü Birim alana yapılan kuvvete basınç denir. Birimi Bar & Newton/cm²’dir.
Normalde 4 N/cm²’lik basınç değişimi organizmada rahatsızlık hissi dışında
herhangi bir sağlık sorunu oluşturmaz.
ü Basıncının düşmesi nedeniyle, normal atmosfer basıncı altında
dokularda erimiş olan gazlar serbest
hale gelir ve vücutta;
·
Çeşitli
organlarda karıncalanma,
·
Kol ve
bacaklarda ağrılar,
·
Bulanık görme,
·
Kulak ağrıları,
·
Vücuttaki
oksijenin parsiyel basıncının düşmesi sonucu anoksemi (Kanda O₂ azalması), taşikardi görülebilir.
·
Basıncın 4 atmosferi aşması halinde, kişi
solunum ile fazla azot alacağından, azot
narkozu içine düşebilir ve vücutta;
·
Karar
verme-düşünme, istemli hareketlerde kötüleşme
·
Şuur çekilmesi,
·
Kişi normal
basınca döndüğü takdirde bu belirtiler hemen kaybolur.
·
Oksijen parsiyel
basıncının artması ileri safhada komaya sokar,
ü Düşük ve yüksek
basıncın işçiler üzerinde meydana getirdiği olumsuz etkiler bir meslek
hastalığıdır.
Basınç değişikliği nedeni
ile görülen akut
hadiselerde yükümlülük süresi 3 gün, diğer hadiselerde ise, yükümlülük
süresi 10 yıldır.
ü Başınçlı yerlerde çalışacak işçiler;
Ø Genç ve tecrübeli olmalı,
Ø Obez ve alkolik olmamalı,
Ø Kronik solunum sistemine hastalıkları olmamalı,
Ø Akut KBB yakınmaları olmamalı,
Ø Tam sistemik muayene yapılmalı,
Ø Akciğer ve sinüs grafileri çekilmeli,
Ø Büyük eklemlerin işe girişte ve periyodik muayenede radyolojik
incelemeleri yapılmalı,
Ø İncelemeler işçi işten ayrıldıktan sonra da 2 yıl tekrarlanmalı,
Ø Basınç altında kazaya uğrayanlar ile hastalananlar yeniden işe
döndürülmemeli,
Ø Basınç altında çalışanlar çok iyi eğitilmeli,
ü İSG Tüzüğü Madde: 82
Ø Dalgıç odalarında, şahıs başına saatte en az
40m³ hava
sağlanacak ve bu havadaki CO₂ miktarı %0,1’i geçmeyecek,
Ø Bir dalgıç 22m’den fazla
derinliğe bir günde 2 defadan fazla dalmayacak ve bu 2 dalış arasında en az 5 saat geçecek,
Ø Dekompresyon zamanı, dalma derinliklerine ve basınca göre, iyice
ayarlanacak ve durum, iyi işleyen kontrollü ve hassas yazıcı bir manometre ile
izlenecek,
Ø Bu gibi işlerde çalışacak işçiler, işe alınırken, klinik ve laboratuvar
usulleri ile genel sağlık muayeneleri yapılacak ve özellikle;
§ EKG
§ Akciğer fonksiyon testleri
§ Kalp-dolaşım,
§ Kemik sistemi …. İncelenecek,
Ø İşe girdikten 15 gün sonra adaptasyon muayeneleri yapılacak,
,
TERMAL KONFOR
ü Radyant ısı, ısı kaynaklarından ışıma yolu ile yayılan
ısı olup, glop termometre ile
ölçülür
ü Havanın nemi(psikrometre)
veya higrometreler ile ölçülür. Psikrometre, haznesine ıslak
bez yerleştirilmiş bir çift termometreden oluşur.
ü Hava akım hızı, kata
termometreler veya anemometreler ile ölçülür. Pervaneli veya ısıya duyarlı elemanlı olan
tipleri vardır.
ü Yüksek sıcaklığın sebep olduğu rahatsızlıklar:
§ Vücut sıcaklık regülasyonunun bozulması ile, vücut sıcaklığının 41
dereceye kadar ulaşması sonucu, ısı
çarpması olur,
§ Aşırı terleme nedeni ile kaslarda ani kasılmalar şeklinde ısı krampları olur,
§ Aşırı yükleme sonucu tansiyon düşüklüğüne, baş dönmesine yol açan ısı yorgunlukları olur,
§ Ayrıca, yüksek sıcaklık kaşıntılı kırmızı lekeler şeklinde deri bozukluklarına,
moral bozukluklarına, konsantrasyon bozukluklarına ve aşırı duyarlılık ile
endişeye sebep olabilir.
ü Termal konfor bölgesi; İnsanların iş yapma ve faaliyetlerini sürdürme açısından en rahat
durumda oldukları termal konfor koşullarının üst ve alt sınırları arasındaki
bölgedir.
ü Bunalım bölgesi;
İnsanların vücutlarından ısı atmalarının güçleşmesi sebebiyle, hava akımı
olmayan bir ortamda bunalma hissettikleri sıcaklık ve bağıl nem kombinasyonları
bölgesidir.
ü TKB ETKİLEYEN FAKTÖRLER
§ Ortam sıcaklığı,
§ Ortamın nem durumu,
§ Ortamdaki hava akımı,
§ Yapılan işin niteliği (hafif iş, orta iş, ağır iş),
§ İşçinin giyim durumu,
§ İşçinin yaşı ve cinsiyeti,
§ İşçinin beslenmesi,
§ İşçinin fiziki durumu,
§ İşçinin genel sağlık durumu
ü Termal radyasyondan korunmanın en iyi yolu, çalışanla kaynak
arasına ısı geçirmeyen bir perde koymaktır.
Ancak, konulan perde ısıyı yansıtmıyorsa,
ısıyı absorblayarak ısı kaynağı haline de gelebilir
ü Radyant ısıdan korunmanın iki yolu vardır:
·
Radyant ısı siperi kullanmak; Radyant ısı
siperleri doğrudan kontrol edilmeyen, erimiş maden veya cam külçeleri gibi
maddeler kullanılır. Bu siperler (koruyucular) madeni levha (alüminyum folyo,
alüminyum levha gibi) paravana gibi radyant ısı kaynağı ile işçilerin arasına
yerleştirilen koruyuculardır
·
Isı radyasyonu kontrolü için yeterli
olabilecek bir metot da sıcak cisimlerin yüzeylerini düşük radyasyon
parametreli maddeler ile boyamak veya kaplamaktır
Ülkemizde, işyerlerinde termal konfor şartlarının
ölçülmesi büyük ölçüde; Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığı, İş Sağlığı Genel Müdürlüğü’ne bağlı İş Sağlığı ve
Güvenliği Merkezi (İSGÜM) tarafından yapılır
